Verzamelplan (minuutplan) van de secties A-G van Gemeente Escharen, 1832.

Het Kadaster werd in de Nederlanden ingevoerd door Napoleon, bij Keizerlijk decreet van 21 oktober 1811. Eerst werd de begrenzing van een gemeente vastgesteld. Dat gebeurde door de landmeter, de burgemeesters van de betrokken gemeentes en wat plaatselijke deskundigen, die een rondgang langs de gemeentegrens maakten. De landmeter maakte daarvan een proces-verbaal op waarin de loop van de grens werd beschreven. Deze proces-verbalen zijn nog aanwezig. Escharen had te maken met 8 verschillende gemeentegrenzen. Zoals op bovenstaand kaartje is te zien, grensde het grondgebied van Gemeente Escharen aan Nederasselt, Overasselt, Gassel, Mill, Zeeland, Reek, Velp en Grave. Het vaststellen van de definitieve gemeentegrens was niet altijd eenvoudig. Over en weer waren er percelen in gebruik die nu na vaststelling aan een andere gemeente toevielen.

Toen de grenzen definitief waren moest deze op papier worden vastgelegd. Men gebruikte het zogenaamde Driehoekstelsel. Op 12 mei 1812 werd het 'gemeentelijk driehoek meetstelsel' voor Escharen opgezet. Over het grondgebied van de gemeente werd op papier een net van aansluitende driehoeken getekend. Hierin werden zoveel mogelijk de torenspitsen en andere markante punten opgenomen. De coördinaten in het stelsel werden bepaald door het meten van hoek- en lengtemetingen van de driehoeken in het driehoeksstelsel. (Zie Rijksdriehoekscoördinaten)

De kaart van het Gemeentelijk Driehoekstelsel zoals dit door een Ingenieur van het Kadaster op 2 mei 1812 is opgezet.

Locatie van de markeringspunten:

Het Driehoeknet uit 1812 gelegd op een huidige landkaart.

Na de val van Napoleon in 1813 lag het werk stil. Maar ook onze nieuwe Koning Willem I wilde onroerendgoedbelasting heffen, daarom werden per koninklijk besluit van 16 mei 1816 de werkzaamheden hervat.

Tussen 1811 en 1831 werden de kadastrale plans of ‘minuutplans’ gemaakt, die het gehele land bestreken. Deze kadastrale plans zijn kaarten die een zeer gedetailleerd beeld geven van alle perceelgrenzen. Meestal op een schaal van 1 : 2500 (maar voor de bebouwde kom 1 : 1250 en voor weinig verkaveld terrein 1 : 5000). Bovendien is ook de omtrek van de op de verschillende percelen staande gebouwen (huizen, stallen, schuren, fabrieken) redelijk goed te zien. Omdat op zo’n gedetailleerde schaal de meeste gemeentes te groot zijn voor één kaartblad werden de gemeentes onderverdeeld in verschillende secties, die met hoofdletters werden aangeduid: Sectie A, Sectie B, enz. Op een overzichtskaart (verzamelkaart) staan deze secties aangegeven.

De burgemeester had tot taak om de burgers in te lichten over de opmeting en ieder was verplicht de nodige inlichtingen te geven. Voor eventuele geschillen over de grens ging de veldwachter met de landmeter mee. De landmeter stelde de grenzen vast, berekende de grootte, de schattingswaarde voor de grondbelasting en noteerde de namen van de rechthebbenden.

Toen Gemeente Escharen klaar was, leverde dat de volgende documenten op:

-          proces-verbaal van de beschrijving van de gemeentegrens

-          overzichtskaart van het gemeentelijke Driehoeksnet uit 1812 (zie afbeelding hierboven)

-          16 minuutplans met de secties A t/m G (zie volgende alinea)

-          grootteberekening en nummering van de percelen

-          tenaamstelling van de percelen, OAT  (Oorspronkelijke Aanwijzende Tafel)

In 1832 werd de Minister van Financiën gemachtigd om voor de grondbelasting uit te gaan van een volwaardig kadaster per 1 oktober 1832. 

Hieronder een overzicht van de Minuutplans uit 1832 van Gemeente Escharen. Deze bevinden zich momenteel in het archief van het BHIC. (Brabants Historisch Informatie Centrum) in Den Bosch.

Omdat de Minuutplans dus tot in detail zijn uitgewerkt werd voor elke sectie een aparte kaart gemaakt. Dit maakt het lokaliseren van huidige percelen wat moeilijker, want twee zijden van een straat kunnen hierdoor in verschillende secties liggen. Zo hoort 't Dorpshuûs bij Sectie A blad 2 en de kerk bij Sectie G. Het verzamelplan geeft hierover duidelijkheid.
De Secties kregen de volgende namen:

Sectie A - De Maas
Sectie B - Het Middelrot
Sectie C - De Vogelshoek
Sectie D - De Lage Peel

Sectie E - De Graspeel

Sectie F - De Zandvoort

Sectie G - Het Dorp
Sommige secties werden ondergebracht op verschillende bladen. Samen met het Algemene Verzamelplan, ontstonden zo 16 kaarten.
Op de oorspronkelijke kaarten zijn na 1942 met een rode pen aantekeningen gemaakt. Escharen ging naar Gemeente Grave en hierdoor veranderde dus de kadastrale nummering.

Sectie A 1
Omvattende: Rivier de Maas met zijn uiterwaarden, De Vegetas, De Driessen en De Hongerkampen.

Sectie A 2
Omvattende: Het Leurenbroek, Het Estersveld, De Strepen, De Heesbergen en de Heesakkers.

Sectie B
Omvattende: De Hekkens, De Hei, Het Hommerzaad, Schutsboom, Het Heieind, Het Middelrot, De Zwarte Wiel en De Broekse Wielen.

Sectie C blad 1
Omvattende: De Bullen, Hoog Escharen, Den Tarpot, Den Elsbosch, Den Heihoek en de Vogelshoek

Sectie C blad 2
Omvattende: Het Esters Broek en het Langven

Sectie C blad 3
Omvattende: Den Russendaal, De Maurik en Kammerberg

Sectie D blad 1,2 en 3
In 1832 Gemeente Escharen, sinds 1942 Langenboom, Gemeente Mill. 

Sectie E blad 1,2 en 3
In 1832 Gemeente Escharen, sinds 1942 Langenboom, Gemeente Mill. 

Sectie F blad 1
Omvattende: De Lage Hei, De Groote Mulder, De Kleine Mulder en De Schrijfakker

Sectie F blad 2
Omvattende: Halsche Beek, De Prinsenhoeven, De Zandvoort, Hooge Raam en de Liefkenshoek

Sectie G
Omvattende: De Bolt, Kouwenhuizen, Kerkenhoek en de kom van het dorp

De Minuutplans zijn dus een grote historische bron van informatie. Het geeft het gebied van Gemeente Escharen in het jaar 1832 gedetailleerd weer: de boerderijen, schuren, molens, percelen grond, wegen, paden, bruggen en de loop van rivieren en beken.

Het gebruik hierbij van de OAT maakt het nog interessanter. OAT's zijn Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels en horen bij de minuutplans. In de OAT's wordt o.a. vermeld wie de eigenaar van elk perceel is en  gegevens over de aard en grootte van het perceel. De OAT's zijn geordend op kadastraal perceelnummer.

Hierboven de Oorspronkelijke Aanwijzende Tafel van Sectie G, Kerkenhoek 43, Huis en Erf. Eigenaar is Peter Hermans kleermaker van beroep. Het gaat hier om boerderij De Wever, thans Zanddijk 29. (Zie pagina boerderij De Wever )

Waar je dus op de Minuutplans het kadastraalnummer kunt opzoeken, kun je in de OAT's de grondeigenaar van dat perceel in 1832 vinden. De OAT vermeldt niet alleen de eigenaren maar ook het grondgebruik van een perceel, de oppervlakte, de verschuldigde belasting etc.
Bent u dus nieuwsgierig naar wat er in 1832 op de plek stond waar u nu woont of waar uw grootouders ooit gewoond hebben, dan kunt u dat voortaan thuis achter de computer uitzoeken. Zie hiervoor de link naar de Minuutplans en OAT's op de pagina van het BHIC.

Kadaster Archiefviewer

Zolang de grenzen van een perceel niet veranderen, houdt het steeds hetzelfde kadasternummer. Wanneer de grenzen van het perceel wijzigen of er gebeurt iets met het perceel, zoals de bouw van een huis, dan verandert ook het perceelnummer. Alle veranderingen in de kadastrale gegevens zijn nauwkeurig bijgehouden door het Kadaster.

Sinds een jaar hebben wij als Esters Heem een abonnement op de Kadaster Archiefviewer. Middels een website hebben we zo toegang tot het digitale archief van het Kadaster. Het programma geeft een zoekmogelijkheid in een achttal onderdelen van de kadastrale archieven; zowel ruimtelijk als administratief van aard. Het kaartmateriaal is per perceel of groep percelen getekend.

De acht onderdelen zijn: hulpkaart, veldwerk, dienstjaarveldwerk, projectveldwerk, lijst 78a, leggerartikel, register 71 en legger- rest.
Hieronder een korte uitleg van enkele van deze onderdelen:

Dienstjaarveldwerk

Dienstjaarveldwerk: Elke doorgegeven verandering op het minuutplan werd opgemeten door de landmeter. Hij ging ter plaatse en tekende zijn bevindingen op. Dat gebeurde op een vel papier, waarop hij alle veranderingen in een (dienst)jaar bijhield. Was het vel binnen een jaar vol, dan maakte hij een volgende. Deze inmetingen zijn vanaf ongeveer 1844 veelal bewaard gebleven en in de Kadaster Archiefviewer te zoeken op dienstjaar.

Hulpkaart

Hulpkaart: Elke verandering op het oorspronkelijke minuutplan wordt op schaal op een hulpkaart ingetekend. De gegevens daarvoor worden ontleend aan het door de landmeter gemaakte veldwerk. De hulpkaarten hadden een officieel karakter en werden ondertekend door de landmeter en geverifieerd door de ingenieur-verificateur. Op de hulpkaarten staan alleen de gemuteerde percelen ingetekend en zijn diverse administratieve gegevens, zoals onder andere een archiefnummer, bijgeschreven. Door de gebruikte kleuren kunt u er op zien wat er veranderd is ten opzichte van de vroegere situatie.

Veldwerk

Veldwerk: Na 1878 voldeed het systeem van dienstjaarveldwerken per jaar en gemeente niet meer. Overgegaan werd op het maken van Veldwerken. Ook dit is een opmeting en registratie door de landmeter in het veld, maar nu op perceelnummer doorzoekbaar. Elke opmeting van een perceel, of van meerdere percelen bij een bezoek door de landmeter, krijgt een eigen vel. Veldwerken en dienstjaarveldwerken zijn erg interessant door de aantekeningen die er op staan.

Register 71

Register 71: is een verwijzingstabel van kadastraal perceelnummer naar de artikelnummers van de opeenvolgende eigenaars. Het woord eigenaar komt in de kadasterregistratie overigens niet voor; daar heeft (heet) elke eigenaar een artikel- nummer.

Leggerartikel

Leggerartikel: In de praktijk “legger” genoemd. De legger bevat de administratie van percelen per eigenaar. Er werden veel gegevens in bijgehouden. Van gemeente, sectie en perceelnummer, tot buurtschap, adres, gebruik, classificatie, reden van de mutatie alsmede de vorige en volgende vindplaats van het perceel toe.

Legger- rest

 Legger-rest: De legger-rest bevat diverse documenten zoals alfabetische naamlijsten, tarieflijsten en aanwijzingslijsten. 

Bevolkingsregister

Met bovenstaande naslagwerken zijn, zij het met enige moeite, eigenaren van percelen te achterhalen en eventuele herbouw of verkoop te volgen. Om de historie van bijvoorbeeld een oude boerderij te kunnen beschrijven zal er nog een bron geraadpleegd moet worden: het Bevolkingsregister. Immers de eigenaar van een boerderij kan deze ook voor jaren verpacht hebben. In Escharen was dit vaak het geval. Het Bevolkingsregister is in te zien op de website van het Brabants Historisch Centrum (BHIC). Hier de Link.

Esters Heem gebruikt bovenstaande bronnen veelvuldig om de geschiedenis van een boerderij na te gaan. Bent u geïnteresseerd, ga dan zelf met behulp van het BHIC eens aan de slag! Wellicht heeft u er nieuwe hobby bij en wilt u ons meehelpen met verder onderzoek in de archiefviewer van het kadaster. We zijn namelijk een archief aan het aanleggen met gegevens van alle woningen in Escharen.