Den Elsbosch, Rotscheweg 7.

De naam Den Elsbosch is voor ons onlosmakelijk verbonden met de familienaam Cuppen. Families Cuppen hebben dan ook van 1833 tot 1971 hier op deze boerderij gewoond. Omdat er zoveel Cuppens in Escharen woonden was de aanduiding Cuppen-van-den-Elsbosch een aanwijzing over welk gezin Cuppen men het had. Alle Cuppen's hadden immers dezelfde stamvader; Mathijs Cuppen. Dus ook de voornamen waren vaak hetzelfde.

Een naamsverklaring voor "Elsbosch' is niet moeilijk. In het gebied rondom de boerderij hebben voorheen veel bomen gestaan. In hele oude aktes van de parochie lezen we zelfs dat de pachtsom hier in natura werd betaald door het leveren van hout.

De eerste naam die we tegenkomen van deze boerderij is: 'de Elsen'. Het is dus heel aannemelijk dat het duidt op een plaats waar meerdere elzenbomen groeien; een elzenbos dus. Elzen zijn berkachtige loofbomen die uitstekend groeien op moerassige grond.

Jo Cuppen (1916 -2003) schrijft in zijn boekwerkje 'Cuppen van den Elsbosch' hierover het volgende: 'Absoluut zeker is dat talrijke gezinnen veel werk hebben verzet om de weien meer rendabel te maken en de binnendijkse gronden te ontginnen. Het laatste stuk bos verdween in 1920, langs de Rotscheweg en rechts van de weg naar de Tarpot.'

.

1517

De naam 'Elsen' komen we voor het eerst tegen in een akte uit het jaar 1517. Boerderij Hoog Escharen (Beersemaasweg 45) komt dan in het bezit van de Kartuizers uit Vught. Hierin staat letterlijk:

'een beempt geheten die Elssen haldende vijf mergen lands opt Rot gelegen inde kerspel van Esseren'. 

Ook de Hooge Burcht hoorde toen bij boerderij Hoog Escharen. In dezelfde uit akte 1517 wordt er gesproken van een 'huis met hofstad Die Borcht'. In een volgende akte uit 1570 echter niet meer. Dan wordt er niet meer van een boerderij maar van weilanden gesproken. Die Borcht lag in het Raamdal dus buitendijks. Weliswaar op een verhoging, maar men zal daar toch menig maal flink overlast gehad hebben van de Beersche Maas. Zou het kunnen dat Hoeve de Hooge Burcht daarom een paar honderd meter verplaatst is achter de dijk van de polder van Escharen? En dat die boerderij toen De Elsen is gaan heten?

Een veronderstelling die gesteund wordt door het feit dat de weilanden buitendijks, met de veldnaam 'Hooge Burcht', later altijd bij de Elsbosch zijn blijven horen. 

1565

Onlangs werd een minuutakte uit 1565 getrancribeerd. Deze was afkomstig uit het schepenprotocol van gemeente Erp. Een Erpse familie, Hoernken genaamd, legt hierin vast wat er met de nalatenschap van vader Aert Hoernken moet gebeuren. Zijn zoons Hendrik en Willem krijgen hiervoor de volmacht. In deze akte staat de naam van een Escharense boerderij: 'hoeve gelegen tot Escheren metter toebehoerten, ter plaetsen geheijten die Elsen'. Hiermee kan niets anders dan de huidige boerderij Den Elsbosch mee bedoeld worden.

Dit is de eerste keer dat Den Elsen als bouwhof te boek staat. Voor 1565 werd er alleen gesproken over een een stuk land met die naam.

We weten verder dat familie Hoernken een welgestelde familie was die veel bezittingen had in een heel Brabant en die ook in Grave woningen bezaten. Ook hadden ze door giften en relaties banden met verschillende kloosterordes. Dat moet ook wel met Kartuizers uit Vught het geval geweest zijn. Maar hoe en wat moet door ons nog uitgezocht worden.

Algemeen Schepenprotocol Erp uit 1565 (BHIC 7090 nr. 27)

1738

We weten dus dat Die Elsen/Den Elsbosch gehoord heeft bij boerderij Hoog Escharen en dat die tot 1616  in het bezit van de Kartuizers was. Pas in het jaar 1738 komen we weer iets tegen over een eigenaar. We lezen dan een akte in het archief (BHIC 7040.535 23) het volgende: 'De momboirs over de weduwe Ebken Aarts en Joannes Versluijs verpachten de korenschaar staande op de hof genaamd de Elsen'.

Blijkbaar was Joannes Versluijs voorheen eigenaar van de Elsbosch. Zoals vele boerderijen hier in Escharen werden deze door de eigenaren verpacht en niet door hen zelf bewoond.

1743

We weten ook van de volgende eigenaar, Willem Pieck, in leven Ambtman van de heerlijkheid Batenburg, dat hij de Elsbosch niet zelf bewoonde maar verpachtte.

In een verkoopakte zien we dat zijn erfgenamen in 1743 Den Elsbosch verkopen.

Zo wordt in 1743 Jan Gruttelaars de nieuwe eigenaar.

In 1749 verkopen Jan Gruttelaars en zijn vrouw Elisabeth Buijs aan Aart Jaspers en Catrin Gerrits hun bouwhof, genaamd 'de Elsen'. De verkoop bestaat uit een huis, schuur en moeshof met daaraan en bijbehorend bouwland, groot ongeveer zeven hollandse mergen. De koopsom van f 1000,- moet in twee termijnen betaald worden.

1760-1800 Jan van Beusecom

In 1760 trouwt een dochter van Aart Jaspers, Josine Aarts Jaspers (1737-1785) met Johannes Hendrikus van Beusecom (1734-1799) uit Miil.

Kinderen uit dit huwelijk zijn: Wilemijn, Joes, Adriana, Willem, Geertruij, Catharina, Anna Maria en Helena van Beusekom.

Zij wonen in 1794 op de Elscbosch. Op de schadelijst die gemaakt is naar aanleiding van de Franse aanval op Grave, komt de naam, Jan van Beusecom, dan ook voor.

Zo komen we ook te weten wat er op de boerderij toen zoal verbouwd werd: rogge, haver, aardappelen en vlas. Het bedrag van f 200,- aan schade voor opgaande bomen en hout is opvallend hoog.

Verder nog twee varkens en acht karren turf. Het 'bakhuys is geruïneerd' en er is schade aan 'het getimmerde'.

Uit schadelijst 1794.

1800 -1832 Lindert van Dommelen

In 1799 komt Jan van Beusekom te overlijden. Zijn vrouw is al in 1785 gestorven.

Zijn kinderen verkopen dan Den Elsbosch aan Leendert van Dommelen (†1829) de man van hun zus Catharina van Beusekom (1763-1833)

In de verkoopakte staat:  'Een huis, schuur, bakoven en moeshof met ongeveer zeven morgen bouw- en groesland, vanouds genaamd De Elsen, grenzend oost en west het erf van de Graaf van Tongelaar

( De Heihoek) en de gemene weg, zuiden de dijk en noorden met een streep aan de Geijdijk'.

Financieel heeft Van Dommelen het moeilijk. Hij sluit een lening af bij Mathijs Cuppen.

In 1832 koopt Mathijs Cuppen boerderij Den Elsbosch van de weduwe van Lindert van Dommelen, Catharina van Beusecom. Mathijs had toen al een vordering op de boerderij van f 550,-.  Hij koopt de boerderij voor zijn oudste zoon: Joannes Cuppen, geboren 19 mei 1804.

Mathijs Cuppen (1781-1853) is getrouwd met Maria van de Wiggelaar (1783-1849). Door het overlijden van zijn schoonvader, Bastiaan van de Wiggelaar, wordt hij een vermogend persoon. Hij verhuist van Kouwenhuizen naar de boerderij Hoog Escharen. (Beerschemaasweg 45)

De stamboom van Mathijs Cuppen staat uitgebreid beschreven op blz. 161 in katern 5 van de klapper: Escharen Terug in de Tijd.

.

.

1833-1877 Joannes (Jan) Cuppen.

Joannes (Jan) Cuppen (1804-1885) trouwt in 1833 met Lamberdina Poels(1804-1875) en gaat dus op Den Elsbosch wonen die zijn vader, Matthijs Cuppen, voor hem gekocht heeft.

Er worden uit dit huwelijk 6 kinderen geboren: Henricus (1833), Lambertus (1835), Theodora (1837), Johanna (1840), Daniël (1843) en Theodorus (1845).

Tijdens zijn ambtsperiode werd in 1876 het Gemeentehuis gebouwd. De gevelsteen op het bordes is een herinnering daaraan. (Zie pagina Burgemeesters in Escharen.)  

1877-1886 Daniël (Daan) Cuppen.

Het vijfde kind van Jan Cuppen en Lamberdina Poels is Daniël Cuppen (1843-1893). 

1886-1888 Theodora Cuppen.

Na het vertrek van Daniël blijft alleen zijn ongetrouwde zus Theodora Cuppen (1837-1888) op de Elsbosch wonen. Zij bewoont samen met een knecht de boerderij tot het jaar 1888. Dan komt Theodora te overlijden.

1888-1909 Theodorus (Dorus) Cuppen.

In 1876 trouwt Theodorus (Dorus) Cuppen (1845-1929), zoon van Jan Cuppen, met Catharina (Kaatje) Jacobs (1845-1918) uit Escharen. Na zijn huwelijk vertrekt Dorus van Den Elsbosch naar Beers en gaat op Barendonk 94 wonen. Dit gezin krijgt daar vier kinderen waarvan de oudste al na vier dagen komt te overlijden. Drie zoons volgen dan nog : Lambertus (1881), Gerardus (1882) en Johannes C. (1886). 

Alhoewel het gezin in Beers woonden op de op een terp gelegen Huize De Barendonk, had men hier toch overlast van de Beersche Maas. Toen Johannes Christianus Cuppen namelijk op 15 februari 1886 geboren werd en gedoopt moest worden, moest men vanwege het hoge waterstand met de roeiboot bij de Beerse kerk zien te komen

In 1888 koopt Dorus Cuppen de boerderij van zijn broer Daniël en komt hij met zijn vrouw Kaatje en drie kinderen terug naar zijn ouderlijk huis. Tot 1888 werd deze Den Elsbosch door zus Theodora bewoond.

 Foto uit 1906 van Theodorus Cuppen en Catharina Jacobs met hun

priesterzoon Lambertus, pater Macarius (1881-1960).

Dorus is vanaf 1902, net als zijn vader Jan, lid van het Armenbestuur van Escharen.

Dorus doet de boerderij in 1909 over aan zijn dan nog thuiswonende jongste zoon, Jan Cuppen. Dorus verhuist daarom met zijn vrouw naar het dorp, Kom 141. Als Catharina echter in 1918 komt te overlijden keert hij terug naar Den Elsbosch. Dorus woont dan bij het gezin van zijn zoon in totdat ook hij in 1929 komt te overlijden.

1909-1937 Johannes Christianus (Jan) Cuppen

Foto gemaakt ter gelegenheid van de Eeuwige Gelofte van Jo (fr. M.Arnoldino), eind aug.1938.

Staand: Dora, Cato, Theo, Jo, Lambert, Frans, Piet. Zittend: Vader Jan Cuppen, Johanna, Moeder Dina Cuppen-Peeters, Voor: Marietje met poes Wiesje op schoot.

Jan Cuppen was naast landbouwer ook voorzitter van het Burgerlijk Armbestuur van Gemeente Escharen. Een functie die hij vervulde tot zijn 70e verjaardag. Nadat Escharen in 1942 ophield een zelfstandige gemeente te zijn en bij Grave werd gevoegd, zette Jan Cuppen zijn werk voor armen en misdeelden voort, als lid van het regentencollege van het St. Catharinagasthuis met weeshuis en bejaardenafdeling.

Als voorzitter van het Armbestuur was hij verantwoordelijk voor de administratie van de Armenkas, het rechtvaardig verdelen van de steungelden en het bezoeken van de gesteunden.

Burgemeester Louis de Bourbon, met wie Jan Cuppen bijna dagelijks te maken had, zei tot hem in zijn afscheidstoespraak in 1941 het volgende:

"Jan Cuppen, ik heb in jou leren kennen en leren waarderen het allerbeste wat de Brabantse boer bezit: een volkomen zuivere offervaardigheid. Iemand die het besef met zich meedraagt dat het tweede gebod van even grote waarde is als het eerste: bemint uwe evennaaste gelijk uw zelve. 

Ik heb hem in het nachtelijk donker zien sjouwen met bakken vol eetwaren, afkomstig uit de Hollandsche keukenwagens, om die rond te brengen aan de stille armen. Zonder klagen neemt hij het voogdijschap op zich over verweesde kinderen. Ik dank je voor het ontzaglijke werk dat je aan de armen van onze brave gemeente gedaan hebt."

Piet met zijn moeder, Dina Cuppen-Peeters, op weg naar de kerk.

In 1937 verhuist Jan Cuppen naar de W. van Esterenweg 7 en komt zoon Theo Cuppen, getrouwd met Jaan van Dinther, op Den Elsbosch wonen.

Beersche Maas

Boerderij Den Elsbosch lag op een terp aan de ringdijk van de Polder van Escharen en Gassel. Binnen deze polder lag, als extra bescherming tegen het water van de Beersche Maas, ook nog de Polder van de Vogelshoek.

Bij hoge waterstand van de Beersche Maas stond het water vaak hoog tegen de dijk aan. Bewoners van den Elsbosch, die slechts 25 meter van de dijk stond, beleefden dan spannende tijden: houdt de dijk het! 

Jo Cuppen (1916-2003) heeft zijn herinneringen hieraan opgeschreven. Lees hierover op pagina Herinneringen aan de Beersche Maas.

1937-1945 Theodorus (Theo) Cuppen.

Als Theo in 1943 bij buurman Kuijpers aan het helpen met dorsen is, raakt hij door een losgeslagen riemband ernstig gewond. Zijn linkerarm raakt bekneld en waardoor zijn arm versplinterd. Theo wordt blijvend invalide en het zware werk op de boerderij gaat dan ook niet meer.

In 1945 wordt er besloten om van woning te ruilen met zijn vader. Vader Jan Cuppen keert terug naar de Elsbosch en Theo verhuisd met zijn gezin naar het dorp.

De kinderen, Thijs en Jeanne Cuppen worden aan de W. v. Esterenweg 7, geboren. Als Thijs een paar maanden oud is breekt hier eind 1946 brand uit. Het achterhuis loopt hierdoor flinke schade op.

boven: Hermien en Jo, onder: Diny en Arnold.

1945-1959 Jan Cuppen.

Foto gemaakt ter gelegenheid van de 80e verjaardag van Jan Cuppen. Boven: Marietje, Frans, Piet, Lambert, Jo (Frater Arnoldino) en Dora. Onder: Theo, vader Jan Cuppen en Cato.

Om gezondheidsredenen van zijn zoon Theo keren Jan en Dina Cuppen terug op Elsbosch. Samen met hun zoons Lambert en Piet bewerken en beheren zij de boerderij.

In 1951 overlijdt zijn echtgenote, Dina Cuppen-Peeters.

Jan Cuppen blijft op de Elsbosch wonen en verkoopt de boerderij aan zijn zoon Lambert in 1959. De bijbehorende gronden worden verdeeld tussen zoons Lambert en Piet.

Jan blijft bij het gezin van Lambert inwonen totdat hij 1968 verhuist naar Maaszicht in Grave. Hier komt hij in 1974 te overlijden.

1959-1970 Lambertus (Lambert) Cuppen

De gezondheid van Lambert gaat echter achteruit en dat maakt hem het beheren en bewerken van de Elsbosch erg moeilijk. Dat is de reden dat hij uiteindelijk de boerderij, zijn ouderlijk huis in 1970 moet gaan verkopen.

Lambert gaat met zijn vrouw Johanna en zoon Jan, in een bungalow op de Zanddijk 14, wonen. In het dorp krijgt hij hierdoor meer tijd voor het verenigingsleven. Hij zingt in twee koren, is vrijwilliger voor de kerk en Zonnebloem en zet zich in voor de bejaardenbond.

In 1980 komt Lambert Cuppen in Groesbeek, Dekkerswald, te overlijden.

Zoon Jan voor Den Elsbosch.

Hieronder een uitsnede uit een landkaart van 1965. Hierop is de nieuwe boerderij van Piet Cuppen al te zien.

Op deze kaart staan ook nog de restanten van de oude dijk tussen de Raam en den Elsbosch aangegeven. Ook de Patrijzenweg, de straat die vanaf de Elsbosch liep over de Geijsdijk naar de Middelrotscheweg liep, staat hier nog op de kaart. 

1958-1988 Piet (en later zijn zoon Jo) Cuppen.

Aan Rotscheweg 5a, wordt in 1958 een nieuwe boerderij gebouwd door zoon Piet Cuppen (1922-2002). Zie bovenstaande foto. Op de voorgrond is deze woning in aanbouw te zien. De oorspronkelijke gronden behorende bij Den Elsbosch zijn dan gedeeld door de broers Piet en Lambert.

Piet trouwt met Fien Nooijen (1929-2014) uit St. Hubert. Er worden vier kinderen geboren: Jo, Berry, Marianne en Arno. Zoon Jo neemt uiteindelijk de boerderij over en Piet en Fien verhuizen naar de Graafschedijk, naar een 'burgerwoning' in het dorp.

De boerderij maakt dan een ontwikkeling door van een gemengd bedrijf naar een moderne varkensmesterij. Maar ook zoon Jo moet het in 1988 om gezondheidsredenen verkopen.

Hiermee verlaat de laatste Cuppen het grondgebied van Den Elsbosch. Verschillende generaties  Cuppen hebben daar uiteindelijk van 1833 tot 1988 gewoond.

Piet Cuppen op het land aan het werk met toen de eerste combine van Escharen.

1970- 1994 Jo Toonen.

Jo Toonen uit Wijchen, koopt de Elsbosch in 1970 van Lambert Cuppen. Samen met zijn vrouw Dinie en vier kinderen komen ze naar Escharen. Een verbouwing van de rietgedekte boerderij is hard nodig. Het plan is om deels te slopen en deels op te knappen. Maar eerst moet er ook geruimd worden. Op de zolder hangen bijvoorbeeld nog vier hammen, enkele zijen spek en een metworst.

Als de verbouwing nog maar net begonnen is, december 1971, ontstaat er brand. De schade is zo groot dat het nu herbouwd moet worden.

Met de gemeente wordt overlegd over deze nieuw te bouwen boerderij. Toonen heeft de verplichting om deze op exact dezelfde plaats te bouwen als waar de oude boerderij gestaan heeft. De funderingen van het voorhuis worden hiervoor dan ook gebruikt. Als de bouw al een eind gevorderd is komt er controle van bouw- en woningtoezicht.

Boerderij Den Elsbosch heeft in verband met de Beersche Maas altijd al op een terp gelegen maar nu lijkt het niveauverschil nog hoger. Toch blijkt dit gezichtsbedrog want de ambtenaar gaat de kruipruimte in en ziet inderdaad de oude fundering liggen en constateert een minimaal verschil van een aantal centimeters.

Jo Toonen bij zijn nieuw gebouwde boerderij Den Elsbosch.

Jo Toonen is een verwoed visser. Zijn droom is dan ook om een eigen visvijver in zijn achtertuin te hebben. Na grondruil met zijn buurman vraagt hij hiervoor vergunning aan. Er wordt een grote vijver uitgegraven en vis uitgezet. Het witte zand wat bij het uitgraven vrij komt wordt verkocht aan een aannemer uit Grave en het zwarte zand wordt gebruikt om het rondom de boerderij op te hogen.

De schuur, gebouwd in 1908, wordt in 1972 ook gesloopt en herbouwd.

In 1995 verkoopt Jan Toonen de boerderij.

1995- 2007

De nieuwe eigenaren zijn Toon en Alie Bueters uit Herpen. Ook hun zoon en dochter komen met hun gezinnen naar Escharen. Den Elsbosch wordt namelijk zo verbouwd dat er drie wooneenheden ontstaan. 

Eind 2007 wordt de boerderij verkocht.

2008

De boerderij, de tuin van 2 ha. en de bijgebouwen werden allemaal grondig opgeknapt. Men spreekt tegenwoordig zelfs van 'Landgoed Den Elsbosch'. Op het terrein ligt verder bij de visvijver 'Het Tuinhuis', een vakantiewoning dat te huur is.

Meer lezen en bekijken kunt u op de website: www.den-elsbosch.nl en natuurhuisje.nl

Zicht op Den Elsbosch vanuit het vakantiehuisje bij de visvijver.