Hoeve 'De Zwarte Wiel', Middelrotscheweg 4 en 6.

Voor de oudere Escharenaren is boerderij De Zwarte Wiel, onlosmakelijk verbonden met Familie Peeters. Omdat er in het dorp nog een andere tak Peeters was (secretaris Martien Peeters) werden de bewoners 'Peeters van de Zwarte Wiel' genoemd. Toch lijken de beide takken in Cuijk rond 1700 wel eenzelfde stamvader gehad te hebben.

Zoals men hieronder kan lezen zijn er nog andere familienamen verbonden met de geschiedenis van deze boerderij.

Op deze foto uit 2018 ziet u in de grote rode cirkel huidige boerderij De Zwarte Wiel en in de andere kring tussen de begroeiing, de zwarte wiel. De boerderij dankt zijn naam dus aan deze wiel. Deze wiel (kolk) is ooit ontstaan door een overstroming van de Maas. Met kracht kwam dit water, in de winter zelfs met kruiend ijs, hier in Escharen terecht. Lees hier meer over op het tabblad: Beersche Maas.

De naam Zwarte Wiel komen we voor het eerst tegen in het jaar 1696. In het Parochiearchief (nummer 153) bevindt zich namelijk een verkoopakte van 13 december 1696 waarin gesproken wordt over "een bouwhof met huizing, heggen en boomgewas van ongeveer 12 morgen en gelegen aan de zwarte Wiel'.

Als de naam Zwarte Wiel al in 1696 in gebruik is, was deze wiel er toen dus al. Zelfs al enige tijd want hij wordt hier al als veldnaam gebruikt. Ook de toevoeging 'zwart' is hiervoor een aanwijzing. Zwart zal verwijzen naar de kleur van het water, naar het rottend plantaardig materiaal wat op de bodem ligt.

Het hele gebied tussen de Graafschedijk en de Rotscheweg werd aangeduid als 'de wiel op het Middelrot'. Dit had tot gevolg dat er nog een boerderij was die te boek stond als De Swarte Wiel. Deze had echter de toevoeging 'De Swarte Wiel op het Rott'. Zie boerderij Rotscheweg 4.   

Tegen bescherming van de Beersche Maas werden er later polders aangelegd. Het rode sterretje geeft Boerderij De Zwarte Wiel aan. Het lag tegen de Gijsdijk aan van de Polder van de Vogelshoek. Deze polder kwam later weer binnen de Polder van Gassel en Escharen te liggen. 

De geschiedenis van deze boerderij hebben we nog niet helemaal gereed. Dit uitzoeken wordt dus bemoeilijkt door het feit dat er twee boerderijen zijn met deze naam. Onze voorlopige conclusie is dat de Zwarte Wiel op 't Rott veel ouder is. Deze boerderij komt namelijk in de Leenregisters van het Land van Cuijk al voor. We hebben het dan over het jaartal 1448!
'1448-1463: Jonkvrouw Rutgera Hendrick Snavel, huijsvrouw bezit Het Rott te Escharen, 5 morgen'.
Waarschijnlijk is pas later op dit perceel nog een boerderij  gebouwd die dus ook de naam Zwarte Wiel kreeg. Hopelijk vinden we in de toekomst in oude aktes hierover nog gegevens. Ons verslag van bewoners van deze Zwarte Wiel begint vanaf 1778.

In het doopboek van Parochie Lambertus lezen we van de geboorte van Marten Peeters in 1778. Zijn ouders woonden dus op de Zwarte Wiel. Wellicht als pachters want uit een akte uit 1791 kunnen we opmaken dat ene Paulus Emanuel de la Court eigenaar is. Hij heeft dan een schuld van 700 Hollandse guldens en als onderpand gebruikt hij 'bouwhof de Swarte Wiel'.

Doopboek Parochie Lambertus

1778: Marten geboren op de Swarte Wiel, 6 januari gedoopt als Martinus wettige zoon van Danielis Peters geboren te Cuijk en Mechtildus Jans geboren te Reek. Doopgetuigen Thomas Jans en Theodora Peters. Deze Marten Peeters verhuisd voor het jaar 1794 met zijn ouders naar Hoeve De Prins in het dorp.

Jacob Siemons

De volgende eigenaar is Jacob Siemons/Jacob Sijmens. Hij was getrouwd met Catharina van de Wiel.

Op de schadelijst die opgemaakt is na de belegering van Grave in 1794, vinden we dan ook zijn gegevens terug als eigenaar van de Zwarte Wiel. 

Aan deze schadelijst kunnen we de welvaart van deze boerderij aflezen. Naast flinke schade aan het gebouw (aan getimmerd) f 700,-, wijst ook het aantal dode dieren en verloren gegane gewassen op een aanzienlijke boerderij. Zou er met 'Een huijs Orlogie' een staande klok bedoeld worden?

Lees hier meer over het rampjaar 1794.

In het kohier der Vaste Goederen gemaakt in het jaar 1805, staat De Zwarte Wiel genoteerd onder nummer 69. (Zie volledige lijst in deel 1 van Escharen Terug in de Tijd.)

Dochter van Jacob, Joanna Simons (1762-1832) huwt in 1787 met Hendrikus van der Hagen. (1753-1839)

Na het overlijden van Hendrikus (Hent) vindt er 5 okt. 1839 een erfdeling plaats van een huis, schuur etc. genaamd 'de Zwarte Wiel'.

In onderstaande akte uit 1839 lezen we dat de nalatenschap van boerderij De Zwarte Wiel met al haar gronden geschat wordt op f 1800,-. Oudste zoon, Peter van der Hagen krijgt de boerderij toebedeeld.

Uitsnede kadasterkaart 1830, Sectie B, het Middelrot.

Hoeve 'De Zwarte Wiel' staat hier aangegeven als nr. 99, huis, erf en schuur. Ook nr. 98 staat te boek als huis. Eigenaar in 1830 is Hendrikus van der Hagen. Ook nr. 97 (tuin), nr. 94 en 96 (weiland), en nr. 93 en 95 (bouwland) behoren bij zijn boerderij.

De echte (zwarte) wiel, nr 89, behoort bij Jan van den Heuvel bewoner van perceelnummer 86 en 87.

Op deze kaartuitsnede zijn ook goed de dijken te zien die bescherming moesten bieden tegen de Beersche Maas. De blauwe lijn rechtsboven is de gemeentegrens met Gassel.

Uit Bevolkingsregister 1850:

‘Wijk D, nr. 69, De Zwarte Wiel, woonden Peter van der Hagen (geboren 1798, landbou­wer) en Hendrina Kouwenberg (1807, Escha­ren). Zij hadden drie zonen en drie dochters, allen te Escharen geboren: Johanna (1837), Wil­lem (1838), Geertruda (1841), Hent (1842), Jan (1843) en Petronella (1845).

De boerderij was toen  8.31.92 ha groot.

Graafsche Courant, 23 juni 1855.

Dochter Johanna van der Hagen(1837) trouwt in 1865 met Willem Peeters (1830-1908). 

- Zoon Peter (Piet) Peters (1868-1941) trouwde Johanna Nuijen. Piet is timmerman van beroep en bouwt op het grondgebied van de Zwarte Wiel, aan de Middelrot-scheweg 2, een nieuwe boerderij met werkplaats.

Zie aannemersbedrijf Peeters/Thijssen.

Piet Peeters en Johanna Nuijen met hun dochters Dora, Anna en Mina.

- Zoon Martinus Peeters(1870-1920) trouwde met Petronella van Tienen en later met Helena Thoonen. Martinus trouwt op 30-jarige leeftijd in 1900 met Petronella van Tienen uit Mill. Petronella is dan 24 jaar.

Familie Willems- Peeters, Vader Jan Willems en moeder Han Peeters met de kinderen; Tiny, Leo, Harrie, baby Nel en Dina. Deze foto is gemaakt in 1937. Later worden er in dit gezin nog vier kinderen geboren: Jo, Ria, Annie en Jos .

Martinus Peeters wordt in 1915 weduwnaar. Zijn vrouw Petronella van Tienen komt op 39- jarige leeftijd te overlijden.  De kinderen Han, Wim en Marie zijn dan respectievelijk 14, 6 en 4 jaar oud.

Zoon Wim overlijdt op 8 jarige leeftijd in 1917.

Helena Thoonen(1882-1967) uit Gassel kwam op de Zwarte Wiel als dienstmeid werken. Weduwnaar Martinus Peeters, 46 jaar oud, trouwde op 1 maart 1916 met haar. Helena was toen 33 jaar oud.

Martinus Peeters heeft in totaal 12 kinderen gekregen maar 7 kinderen zijn dus al op zeer jonge leeftijd overleden. Zijn laatste zoon, Tiny, werd geboren op 31 december 1920. Martinus is echter op 50 jarige leeftijd op 12 mei 1920 overleden. Zijn laatstgeborene heeft hij dus nooit gezien.

Weduwe Helena blijft in 1920 dus achter met vijf kinderen. Met behulp van personeel behoudt ze de boerderij.

Dochter Han trouwt in 1930 met Jan Willems uit Escharen. Ze gaan wonen in het ouderlijk huis van Jan, de boerderij aan de Graafschedijk, waar nu Ben Litjes zijn bedrijf heeft. 

Dochter Marie trouwt met Wim Hartjens. Ook zij verlaat de Zwarte Wiel en gaat in St. Hubert wonen. Een dochter van Marie, Nelly Teunissen-Hartjens, heeft ons geholpen met gegevens en foto's van haar moeder en grootouders.

De overige drie zoons, Piet, Jo en Tiny blijven bij moeder op de Zwarte Wiel wonen.

Helena Peeters- Thoonen te midden van kinderen v.l.n.r. Marie, Jo, Tiny, Han en Piet.

foto ± 1930

Kinderen Marie, Tiny en Jo aan het hout zagen bij de Zwarte Wiel. 

Kuilvoer maken van hooi en snijbieten.

De zoons van Helena, Piet, Jo en Tiny, vinden werk buiten de boerderij. Zij hebben geen ambitie om de boerderij over te nemen. De familie besluit uiteindelijk om in 1957 de Zwarte Wiel te verkopen.

Jo Peeters met zijn moeder Helena, Leentje, voor zijn ouderlijk huis. Jo vertrekt met zijn Eysink motor waarschijnlijk naar zijn werk. Onder zijn motorjas zien we zijn uniform en hij heeft zijn pet al op. Jo was toentertijd buschauffeur.

Achterhuis van boerderij de Zwarte Wiel rond 1975.

1957:

Nadat 'de Zwarte Wiel' in 1957 verkocht was aan Fam. Blom, verhuisde familie Peeters naar de kom van het dorp. Hier hadden ze aan de Willem van Esterenweg een nieuwe woning gebouwd. Dit huis kreeg de naam 'Helenahof' een verwijzing naar de eigenares Helena Peeters-Thoonen. Zoons Piet, Jo en Tiny gaan met hun moeder daar wonen.

In 1960 trouwde zoon Tiny met Diny van de Weem uit Mill en bleven op Helenahof inwonen. Nadat in 1967 moeder Helena Peeters kwam te overlijden, trouwde in 1968 Jo met Nelly de Jong. Zij bouwden naast Helenahof een nieuwe bungalow. Zij kregen twee zoons, Maarten en Pieter.

Piet Peeters bleef tot aan zijn dood in 1988 bij zijn broer Tiny en schoonzus Diny inwonen.

Na het overlijden van Tiny en Diny Peeters van de Weem is deze woning in 2013 gesloopt. De erfgenamen hebben de woning verkocht aan een projectontwikkelaar. Hier zijn inmiddels vier woningen verrezen.

Familie Hans Blom vanaf 1957

In 1957 kopen Hans en Jans Blom- van den Hengel 'De Zwarte Wiel'. Voorheen woonden ze met hun vijf kinderen op een boerderij in Soest. Daar zoekende naar een nieuwe boerderij viel hun keus uiteindelijk op Escharen. Hier werd hun zesde kind, zoon Herman, geboren.

In de loop der jaren werd de boerderij opgeknapt. Meest opvallende verbetering is het plaatsen van een grote rieten dakkapel in het voorhuis in 1971. Later werden er ook nog meerder dakkapellen geplaatst.

Familie Blom ter gelegenheid van de Eerste H. Communie van zoon Jos in mei 1964.

v.l.n.r. Marianne, Tonny, Jos, Hans jr., vader Hans Blom, moeder Jans Blom- van den Hengel, Herman en Antoon.

Hans Blom had een gemengd bedrijf met koeien, varkens en akkerbouw.
Op bovenstaande foto zien we een deels ontmantelde traktor, zoals die van 1962 tot 1974 dienst deed als aandrijving voor de beregeningspomp. De motor met dubbel vliegwiel (Otto-Deutz, 1928), wordt hier aangeslingerd door Hans jr. De tractor intact heeft tot eind jaren 50 dienst gedaan.

Op bovenstaande foto is Hans sr. op het land met de koeien in de weer. Hans Blom was een technisch man, die met zijn tractor regelmatig door het dorp tufte naar Arie 'de Smid'.

In 1983 is de boerderij gesplitst en betrekken Jos en Anthonie Blom het achterhuis. In 1995 komt Hans Blom te overlijden. In 1997 volgt een verbouwing waarbij Antoon Blom in het voorhuis gaat wonen. Bij deze verbouwing werd een eigen stek opgenomen voor moeder Jans Blom. Tot haar overlijden in 2008 heeft zij hier gewoond.

Bidprentje Hans en Jans Blom-van den Hengel

De Zwarte Wiel in 2018.