Landgoed Russendaal
Den Ysselsteynshoff / Klein Russendaal / Groot Russendaal / Het Pannehuijs
De geschiedenis van landgoed Russendaal begint al eeuwen geleden. In het archief van het B.H.I.C. in Grave troffen we een akte aan uit het jaar 1541. Hierin staat dat Jonker Willem van Yselsteyn eigenaar is van een een huis, hofstad en land. Andere aktes tonen aan dat het hier gaat om het gebied wat wij nu Russendaal noemen: een bij de Millseweg en de gemeend gelegen stuk land.(1545) Ook in ons Parochie archief treffen we hierover aktes aan.
Zie hieronder:
Met de genoemde Jonker Willem van Ysselsteyn, wordt Jonkheer Willem van Egmond bedoeld. Deze edelman was in dit gebied vanaf 1549 ook eigenaar van Kasteel Bronckhorst in Velp. Rond het jaar 1674 heeft Graaf van Horne, garnizoenscommandant in Grave, Ysselsteynhoff/Rustendael in zijn bezit. Zijn weduwe verkoopt het in het jaar 1697.
Onderstaande tekst komt uit het boek: Land van Cuijk, 33 dorpen en één stad. (Rien vd Brand, Harm Douma)
De naam 'Rustendael' komen we voor het eerst tegen in het archief van het St. Catharina Gasthuis uit Grave in het jaar 1679. Aannemelijk is dat de nieuwe eigenaar Graaf van Horne, in 1674 dit landgoed een nieuwe naam gegeven heeft. Logisch want Ysselsteynshoff verwees immers naar de vorige eigenaar. Daarbij heeft wellicht het gebied in de volksmond al langer Russendaal geheten.
De naam 'Russendaal' is als volgt te verklaren: 'russen' zijn grasachtige planten van natte weiden, ze behoren tot dezelfde grasfamilie als biezen, 'daal' is een langgerekt laaggelegen gebied.
Heel aannemelijk want de Russendaal lag naast het Langven, tegen de Maurik aan. Van dit gebied is bekend dat het moerassig was en dat daar volop biezen en riet groeiden. (zie kaart 1850)
In 1784 wordt landgoed de Rustendaal verkocht aan Cornelis van Ham uit Grave. Fam. van Ham had daar o.a. een 'zeepziederij'. Landgoed de Rustendaal bestond toen uit twee bouwhoven en het 'Pannehuijs'. Zo'n huis met dakpannen was toen een grote uitzondering, want een pannendak was veel duurder dan een dak van riet of stro, een voorname behuizing dus. Dit Pannehuijs was dermate herkenbaar dat de grindweg die daar lag, nu de Hoogeweg, de Pannehuijzerdijk werd genoemd.
In het archief van het Dorpsbestuur Escharen zit een dossier uit 1795. Deze bevat een opsomming van de schade die de inwoners geleden hebben tijdens het beleg van de Fransen van de stad Grave in 1794.
(zie: 1794: een rampjaar voor Escharen)
Ook de naam Cornelis van Ham vinden we hierin terug.
De zoon van Cornelis, Fredericus, erft na zijn overlijden landgoed Russendaal.
Fredericus van Ham(1817) gehuwd met Maria Specker vertrekt met zijn gezin in 1852, naar Pruisen naar Geldern een stadje vlakbij Kleef.
Op het landgoed woont dan een familielid, weduwnaar Nicolaas van Ham (1779) die in 1857 vanuit Grave hier komt wonen. In het jaar 1860 komt Nicolaas, op Huize Russendaal in Escharen, op 81-jarige leeftijd te overlijden.
Erfgenamen Van Ham doen Landgoed Russendaal dan in de verkoop.
Zie hieronder de advertentie uit het Algemeen Handelsblad van oktober 1860:
.
Jan van Schadewijk koopt 'Groot Russendaal' (1). Theodorus van Sambeek uit Mill, reeds pachter, koopt boerderij 'het Pannenhuis' (2), en in 1860 wordt Adriaan van den Biggelaar, een bierbrouwer uit Grave, eigenaar van de derde boerderij 'Klein Russendaal'(3).
Uitsnede Kaart Waterschap 1851 van Landgoed Russendaal:
1: Groot Russendaal. 2: Het Pannenhuis. 3: Klein Russendaal.
Campagne De Russendaal
In 1872 komt boerderij 'Klein Russendaal'(3), inmiddels in het bezit van Joseph Walter uit Grave, weer in de verkoop. Koper is dan Jezuïet Pater Theodorus Swarts, rector van Mariëndaal het Jezuïetenklooster langs de Rijksweg in Velp. Dat klooster was in 1865 gebouwd als opleidingscentrum voor novicen. De Jezuïeten waren op zoek naar een plek waar de priesterstudenten naar toe konden wandelen en konden recreëren in hun vrije tijd. Op het grote perceel grond dat hoorde bij Klein Russendaal wilde men een buitenplaats, een campagne, bouwen.
Hulpkaart uit het Kadaster van 1875, waarop de sloop van Klein Russeldaal staat aangeven en de stichting van het koetshuis en het buitenverblijf.
.
De boerderij werd afgebroken in 1875 en in plaats daarvan werd enkele meters verderop een bergplaats/koetshuis gebouwd dat later ook als kapel dienst gaat doen. Iets naar achteren op datzelfde perceel wordt het buitenhuis, de Campagne, voor de Jezuïeten gebouwd. De vermoedelijke architect was pater A. Slootmakers die ook klooster Mariëndaal ontwierp.
.
Door de mensen in Escharen werd 'De Russendaal' ook wel het 'Swietenbos' (Jezuïetenbos) genoemd.
Men zag over de Hoogeweg regelmatig een lange rij Jezuïetenpaters in zwarte habijt lopen. Zingend, pratend of biddend vanuit Velp op weg naar de Russendaal.
Het landgoed rondom het huis was prachtig aangelegd met wandelpaden, sportvelden, vijver en later een tennisbaan. Ook de dorpelingen gingen daar zondags wandelen. De schooljeugd van Escharen liep daar 's zomers vanaf de school in het dorp naar toe voor een sportdag op de grasvelden.
Fam. Piet Lukassen
Voor het onderhoud was er een tuinman in dienst. Deze hield ook toezicht op het landgoed en zorgde ervoor dat 's winters de kachels gestookt werden als de paters het buitenverblijf kwamen bezoeken.
Jarenlang heeft dit Cornelis Dinissen gedaan die toen aan de Hoogeweg woonde.
Na hem kreeg Piet Lukassen deze taak. Piet woonde met zijn gezin aan de Campagnelaan 4 en naast het runnen van zijn boerderij, was hij enkele dagen in de week werkzaam op het landgoed.
Campagne de Russendaal bood de Jezuïetenpaters veel ontspanning. Men kon wandelen over het landgoed, bootje varen op de gracht of kegelen op de overdekte kegelbaan. Ook werd er een tennisbaan aangelegd. Natuurlijk kon ook een sportveld niet ontbreken. Daarop werd gevoetbald, maar met name handbal en volleybal gespeeld. Ook binnenshuis was er vertier in de ontspanningsruimte met o.a. een piano, tafeltennistafel en een goed gevulde bibliotheek.
Oorlogstijd
1939: Het Defensiekanaal werd gegraven en kazematten verrezen langs dat kanaal en de Raam. Kilometerslange verdedigingslinies werden gegraven en beveiligd. Tijdens deze mobilisatietijd moesten er dus veel hier te werk gestelde militairen onderdak krijgen. De Russendaal was een ideaal gebouw voor inkwartiering. Het leger sloot een overeenkomst met Mariëndaal en hierdoor werd Campagne Den Russendaal, met een gedeelte van het beboste terrein voor f 1.300,- beschikbaar gesteld. De overeenkomst ging op 14 september 1939 in. Afspraak was dat het gebouw na afloop van de overeenkomst weer in de oorspronkelijke staat zou worden opgeleverd.
Maar al na 10 mei 1940 verlieten de militairen De Russendaal. Die dag werd het gebied rondom de Peel-Raamstelling aangevallen en ook in de omgeving van Russendaal vielen een aantal bommen.
Spoedig daarna namen Duitse militairen bezit van het leegstaande Russendaal en de Duitsers hebben hier gedurende oorlogstijd regelmatig een onderkomen gehad.
Luchtfoto RAF op 19 sept. 1944. De bominslagen van augustus 1944 bij het Langven zijn duidelijk zichtbaar.
Op 15 augustus 1944 waren de daar gelegen Duitse militairen aan het oefenen rondom het Langven. Op die dag echter werden er zware bombardementen door de Engelsen en Amerikanen uitgevoerd op Fliegerhorst te Volkel. Blijkbaar heeft men ook de oefenende militairen opgemerkt bij het Langven, want een tiental bommen werd ook daar losgelaten. Twaalf ruiten gingen door de luchtdruk aan diggelen.
Toen op 17 september duizenden parachutisten omlaag kwamen, om zo snel mogelijk een corridor naar het noorden te openen, waren de in Russendaal gelegen Duitse militairen spoedig richting Mill vertrokken. Er behoefde dus niet gevochten te worden.
Wederom heeft Russendaal niet lang leeg gestaan want vanaf december 1944 woonden hier Engelse militairen die werkzaam waren bij de aanleg van een vliegveld op de Heide, nu De Kuilen in Mill. (lees hierover meer op de pagina Heemkunde Langenboom) De Engelsen verbleven op Russendaal tot 1 juni 1945.
Na de oorlog werd Russendaal weer door de Jezuïeten in gebruik genomen. Maar in de vijftiger jaren liep het aantal studenten flink terug. Het klooster Marïendaal in Velp was inmiddels aan modernisering toe. Plannen voor een grondige verbouwing daar gingen uiteindelijk niet door en de kloosterorde vertrok uit Velp en ging naar Venlo. De Russendaal als buitenhuis voor de priesterstudenten werd dus overbodig en het kwam dan ook te koop te staan.
Als in 1942 Gemeente Escharen wordt
opgeheven komen de gemeentegrenzen anders te liggen. De vanaf toen geldende grens tussen Grave en Mill loopt precies over de Campagnelaan.
De Russendaal behoort dan niet langer tot Escharen maar gaat naar de Gemeente Mill.
Zie ook: Monumentenzorg
Campagne de Russendaal werd in 1966 verkocht aan Adrianus Nollen. Hij kocht het gehele buitengoed van bijna 8,5 ha voor f. 150.000,-. Het gebouw werd voor particuliere bewoning aangepast. De schuur oftewel koetshuis werd omgebouwd tot een woonhuis voor dhr. J. Scholte, een medewerker van Nollen. Toon Theunissen kocht in 1981 deze woning en nu wonen er twee van zijn kinderen, met hun gezinnen.
De huidige bewoners van De Russendaal zijn Wim Reqouin en Hans van Gerven.
Landgoed 'Russendaal' 2015
Het Pannehuijs
De naam 'Pannehuijs' komen we voor het eerst tegen in een akte uit 1786. Hierin staat beschreven dat Cornelis van Ham het landgoed, twee bouwhoven den Rustendaal en het Pannenhuijs, koopt van zijn familie. Ook in het kohier der Vaste Goederen van de Gemeente Escharen uit 1805 komen we deze bezittingen tegen.
Op de kadasterkaart hiernaast staat het Pannenhuis aangegeven als C148 en de schuur als C149. Het Pannenhuis heeft er waarschijnlijk niet uitgezien als een boerderij, maar meer als een groot herenhuis met dakpannen. Het was In ieder geval een opmerkelijk gebouw hier in het buitengebied van Escharen. Huizen met dakpannen in plaats van riet zag je toen eigenlijk alleen nog maar in het stadje Grave. Het stuk grindweg van Grave naar Mill, nu de Hoogeweg, heette toen dan ook de 'Pannenhuijzerweg'.
Vernoemd naar het belangrijkste huis aldaar.
Na Cornelis van Ham gaat zijn zoon Frederikus er met vrouw en kinderen wonen. Hij vertrekt naar in 1852 naar Duitsland. Hij verkoop dan heel het gebied Russendaal en het Pannenhuis komt als gesplist onderdeel van het landgoed, in 1860 dus ook in de verkoop.
In 1856 is Theodorus van Sambeek landbouwer uit Mill hier al pachter en wordt in 1860 de nieuwe eigenaar van boerderij 'het Pannenhuis'. Het perceel van deze boerderij is groot: 16.311.13 ha. Theodorus is getrouwd met Allegonda Verhoeven en dit gezin krijgt 16 kinderen. Hun oudste zoon Wilhelmus van Sambeek (1864-1943) gaat na zijn huwelijk met Huberdina Jordens, wonen op boerderij De Schrijfakker in de Lage Hei. Willem is de vader van Toon van Sambeek die op de Schrijfakkerweg in 1895 geboren wordt. Willem is dus de grootvader van o.a. Huub van Sambeek en Theodorus van Sambeek is de overgrootvader van Huub.
(lees ook: Bedrijvigheid: Toon van Sambeek , Transportbedrijf Huub van Sambeek)
Wilhelmus van Sambeek in 1864 geboren in het Pannenhuis.
In 1903 wordt de boerderij verkocht (zie advertentie) aan Goossens, twee broers uit Rijkevoort. De boerderij is dan al dermate vervallen dat Willem Goosens de schuur (C149) aanpast om er in te kunnen wonen. Tussen het Pannenhuis en deze deels aangepaste schuur liep een veldweg, zo kon men vanaf de Hoogeweg naar de Russendaalseweg. (Op onderstaand kaartje is deze goed te zien)
In 1926 wordt alles verkocht aan Franciscus van Boekel die trouwt met Cato Hofmans. Het Pannenhuis is dan inmiddels zo slecht dat deze in 1927 besluiten het in zijn geheel te slopen. Frans en Cato gaan wonen in de dan tot boerderij verbouwde schuur.
In 1959 komt hier Jan Willems getrouwd met Dora van Boekel bij inwonen. In deze boerderij woont nu nog hun zoon Hennie Willems. Door opheffing van de Gemeente Escharen is inmiddels het adres Hoekstraat 12, Langenboom geworden.
Groot Russendaal
Volgens ons onderzoek is waarschijnlijk boerderij 'Groot Russendaal' de vroegere Ysselsteynshoff geweest. Deze boerderij zou dus de oudste en belangrijkste bewoning van het landgoed geweest moeten zijn.
Hieronder een kadasterkaart uit de periode 1811-1831. Op het landgoed 'Den Russendaal' zien we hier boerderij 'Groot Russendaal'. Als eigenaar staat dan Cornelis van Ham te boek. Van Ham woonde hier niet zelf maar had pachters op zijn boerderijen. C160 staat te boek als huis en erf en C159 als huis. Het waren dus twee boerderijen. C160 was 'Groot Russendaal' en C159 een Keuterij (kleine boerderij) Zie advertentie hieronder uit 1902.
Op deze kadasterkaart is verder de Russendaalweg goed te zien die om boerderij Groot Russendaal heen loopt. Over het erf tussen C160 en C159 in. Hoeve Groot Russendaal is dan 18.53.96 ha. groot.
In 1852 komt Johannes van Schadewijk (1809-1886) uit Haren hier wonen. Hij was getrouwd met Catharina Janssen maar zij overlijdt in 1858. Hierna hertrouwt hij met Adriana Jans (1828-1900).
Als Johannes in 1886 komt te overlijden verpacht Weduwe van Schadewijk de bouwhoeve. Zelf gaat ze waarschijnlijk dan met haar kinderen wonen op de kleinere boerderij (C159). Maar als ook Adriana in 1900 sterft bieden haar kinderen de boerderij Groot Russendaal en de Keuterij in 1902 te koop aan.
Koper van Groot Russendaal in 1901 is dan Gerardus van Boekel (1857-1928) uit Zeeland. Hij is getrouwd mat Anna van Berkel uit Erp. Dit gezin brengt negen kinderen mee en hun tiende kind, Albertus, wordt hier op Russendaal geboren.
Gerardus van Boekel (1857-1928) en Anna van Berkel (1859-1953).
Familie van Boekel woont zelf op de grote boerderij en de kleine boerderij wordt steeds verhuurd.
Hun op een na jongste zoon Piet (1898-1982), trouwt met Anna van den Bungelaar en later met Hanneke van de Wetering. Hij zet het boerenbedrijf op Groot Russsendaal voort.
Tegenwoordig woont hier op de Russendaalweg nr. 14, nog hun zoon Gerrit.
Bruiloft Piet van Boekel en Anna van den Bungelaar.
Nog meer lezen over Landgoed Russendaal kunt u via onderstaande links:
Heemkundekring Felix Walter Langenboom: Campagne De Russendaal.
Dorpsraad Langenboom: Historie verdwenen Pannenhuis
